Z powodu popytu na rzekomo lecznicze lub magiczne działanie łusek i mięsa, łuskowce są obecnie najbardziej przemycanymi ssakami świata. Nowo uruchomiony program ratunkowy Trenggiling Conservation Program na Sumatrze skupia się na krytycznie zagrożonym gatunku - łuskowcu jawajskim. Przy współpracy z ludnością lokalną Sumatry powstaje wyspecjalizowane centrum ratunkowo-rehabilitacyjne dla łuskowców. Zoo Ostrawa jest głównym partnerem programu.

Łuskowce są wyjątkowe pod wieloma względami. Stanowią ewolucyjnie staroświecką grupę bezzębnych ssaków pokrewnych z drapieżnymi, specjalizujących się w zjadaniu mrówek i termitów. Są to jedyne ssaki pokryte łuskami a ich wygląd przypomina szyszkę. Aczkolwiek łuski, podobnie jak włosy, kopyta czy pazury są z keratyny, to niestety głównie z powodu nich zagraża łuskowcom wymarcie. Niektóre tradycyjne kultury azjatyckie i afrykańskie wierzą w ich rzekome działanie lecznicze czy magiczne. Efekt leczniczy nie został naukowo potwierdzony (podobnie jak np. w przypadku rogów nosorożca), lecz ludzie nadal wierzą, że proszek z łusek leczy choroby skórne i płciowe, sprzyja krążeniu, leczy obrzęki, astmę, ropnie, reumatyzm, zapalenie stawów itp. Poza tym łuskowce łowi się dla mięsa, które w Azji uważane jest za luksusowy delikates, symbol bogactwa i wyższej pozycji społecznej. W Afryce stanowi ono przede wszystkim podstawowe źródło białka, tzw. bushmeat. To dwie główne przyczyny dlaczego te tajemnicze i mało znane samotniki są obecnie najbardziej przemycanymi ssakami świata.

W odpowiedzi na krytyczną sytuację łuskowców powstał nowy program ratunkowy w celu ochrony łuskowców na Sumatrze w Indonezji, nazwany Trenggiling Conservation Program (trenggiling to indonezyjskie określenie łuskowców). Program nadzoruje indonezyjska fundacja PASAL Foundation, założona w 2017 roku przez czeskich działaczy ekologicznych. Obecnie wraz ze swoimi indonezyjskimi kolegami skupia się na krytycznie zagrożonym łuskowcu jawajskim (Manis javanica), który występuje także na Sumatrze. W Indonezji jest gatunkiem bezwzględnie chronionym, za jego posiadanie, zabicie lub handel grozi kara do pięciu lat pozbawienia wolności i grzywna w przeliczeniu do  900 000 złotych.

Pomimo tego międzynarodowa organizacja TRAFFIC zajmującaj się wykrywaniem nielegalnego handlu gatunkami chronionymi, oszacowała, że w Indonezji corocznie  kłusownicy upolują ponad 10 000 łuskowców. Program ma więc na celu ograniczenie nielegalnego handlu łuskowcami i zatrzymanie obniżania ich populacji w przyrodzie. „Potrzeba pilnego uświadamiania bardzo poważnej sytuacji łuskowców oraz poszukiwanie funkcjonalnego rozwiązania  rezonują wśród działaczy na rzecz środowiska na całej planecie. Po zakończeniu Światowego Dnia Łuskowców (trzecia sobota lutego) postanowiliśmy oficjalnie zaprezentować społeczeństwu nowy program ratunkowy Trenggiling. Wiemy, że chodzi o trudny bieg na długi dystans, jednak  postaramy się zrobić wszystko, by ocalić te wyjątkowe zwierzęta"– mówi Kateřina Holubová, koordynator międzynarodowy programu i pracownik ochrony przyrody w Zoo Ostrava.

Do głównych działań programu należą:

- oświata i edukacja mieszkańców Sumatry

- bezpośrednia  ochrona łuskowców przy współpracy z miejscową ludnością

„Staramy się szerzyć wśród miejscowych obywateli informacje o życiu i zagrożeniach łuskowców, a także m.in. o karach, jakie grożą im za złamanie prawa (za polowanie, sprzedaż czy kupni łusek). Zatrudniamy byłych kłusowników jako naszych asystentów terenowych. Dzięki nowej pracy przestali polować na łuskowce i inne zagrożone zwierzęta, wręcz  przeciwnie zostali ch zapalonymi obrońcami. Właśnie taki sposób zaangażowania miejscowej ludności jest bardzo skutecznym narzędziem ochrony przyrody."- opisuje František Příbrský, dyrektor programu ratunkowego Trenggiling i koordynator międzynarodowych projektów in situ Zoo Ostrava.

Ponadto na północy wyspy trwa budowa pierwszego swego rodzaju na Sumatrze specjalistycznego ośrodka ratunkowo-rehabilitacyjnego dla łuskowców. „W ośrodku będzie zapewniona wszelka niezbędna opieka weterynaryjna łuskowcom  skonfiskowanym przez władze indonezyjskie na czarnym rynku. Przemycane zwierzęta są często bardzo zubożone. Handlarze bez zażenowania brutalnie "wykarmiają" gipsem te bezbronne zwierzęta, by potem sprzedać je po wyższej cenie ze względu na ich masę. Dla wielu zwierząt  takie traktowanie kończy zgonem. Łuskowce przechodzą w ośrodku niezbędną kwarantanną i rehabilitacją. Po czym w idealnym przypadku są uwalnianie z powrotem do środowiska naturalnego. Od kilku lat systematycznie wyszukujemy miejsca odpowiednie dla powrotu łuskowców na łono przyrody i zabezpieczamy je przed ewentualnym kłusownictwem – wyjaśnia cel ośrodka Lucie Čižmářová, koordynatorka ds. weterynarii i welfare.

Zoo Ostrava wraz z Zoo Praga i Zoo Ołomuniec są głównymi partnerami programu. „Pozycja łuskowców w przyrodzie jest na tyle krytyczna, że należy wszelkimi możliwymi środkami zadbać o ich ratunek i ochronę. Zoo Ostrava wspiera program Trenggiling, jednak pomóc łuskowcom na Sumatrze może każdy z gości zoo i wszyscy jego sympatycy.

W celu wsparcia programu uruchomiliśmy zbiórkę publiczną. Zainteresowani losami zwierząt mogą wysłać dar finansowy na konto (nr: 123-658580267/ 0100). Kiedy bramy zoo znów zostaną otwarte, można będzie wrzucić monety do „moneto-karuzeli“ w Pawilonie Ewolucji. Ponadto zainteresowani mogą wziąć udział w Biegu Zoo Ostrava Dla Łuskowców,  który odbędzie się w sierpniu 2021– mówi p.o.dyrektora zoo Ostrava Tomáš Hanzelka.

Nielegalny handel z łuskowcami

Wszystkie z ośmiu azjatyckich i afrykańskich gatunków łuskowców są wpisane w Czerwonej księdze gatunków zagrożonych – publikowanej przez Międzynarodową Unię Ochrony Przyrody (IUCN). Ponieważ są objęte załącznikiem I do Konwencji CITES, wszelki handel międzynarodowy łuskowcami i ich cżęściami jest zakazany. Mimo to, szacuje się, że w ciągu ostatnich 10 lat złowiono ponad milion łuskowców. Większość  handlu odbywa się w Azji, a konkretnie w Chinach, Wietnamie, Malezji i Hongkongu.

W obliczu zagrożenia łuskowce zwijają się w kulkę, ta strategia działa wobec potężnych drapieżników, lecz przed kłusownikami są one bezbronne.

Autorki zdjęć: Lucie Čižmářová i Jennie Simanjuntak

Powrót do aktualności